POZNATI SUBOTIČANI

Car Jovan Nenad

_______

(1492-1527)

Car Jovan Nenad je bio samozvani srpski car, vladar kratkotrajne nezavisne države (srpskog carstva) na području južne Panonske nizije (današnje Vojvodine) 1526. - 1527. godine.

U istoriji najpoznatiji kao Jovan Nenad, nazivan je i Crni čovek, zbog jedne crne linije koju je imao na telu od desne strane čela do desnog stopala. Na mađarskom jeziku je poznat kao Fekete Iván ili Fekete Jován, Fekete Ember, Cserni Jován, Csernajevics Iván.

Ne zna se tačno ko je bio Jovan Nenad. On sam je tvrdio da je potomak vizantijskih i srpskih vladara. Neki savremenici su ga smatrali izdankom srpskih despota, a drugi čovekom niskog roda.

Na vrhuncu moći, Jovan Nenad se u Subotici krunisao za srpskog cara. Tokom vremena, car Jovan Nenad je postao legendarna figura za Srbe. Mnogi istoričari ga smatraju začetnikom današnje Vojvodine, a u Subotici mu je podignut spomenik sa natpisom: „Tvoja je misao pobedila“.

Obnovljeni Spomenik Jovanu Nenadu, Suboti Vrliću i Fabijanu Literati na Trgu Slobode, ispred Gradske kuće u Subotici ponovo je postavljen 9. novembra 1991. godine (prema originalu iz 1927.).

Njegovom smrću, uništena je i njegova tvorevina, ali ideja, koju je on uneo među Srbe u Ugarskoj, nije više mogla da se uništi. Smrtno je ranjen iz zasede, te je preminuo 1527. godine u Tornjošu, nedaleko od Sente.

Lajoš Vermeš

_______

(1860-1945)

Lajoš Vermeš bio je bogati veleposednik, ali ga sticanje bogatstva i upravljanje posedima nisu privlačili, pa je otišao u Peštu na studije medicine. Oduševljava se sportom, pa se iz Pešte vraća u Suboticu i zajedno sa braćom Belom i Nandorom osniva dva sportska kluba: gimnastički i atletski.

Vermeš je pamćen kao svestrani sportista, plivač i atletičar, gimnastičar, rvač, mačevalac, biciklista… Priča o Palićkoj olimpijadi počela je 1876. godine odlaskom Vermeša u Napulj da sa Mironovog bacača diska uzme "meru" i napravi u subotičkoj gvožđari isti takav sportski rekvizit.

Da bi igre imale gde da se održavaju, u svoj voćnjak na Paliću je postavio fiskulturne sprave i napravio atletske staze. Za potrebe Palićke olimpijade izgradio je prvu biciklističku stazu u ovom delu Evrope koja je bila elipsoidnog oblika, duga 500m, a nazvana je "Zatvorena arena" zato što je bila okružena tribinama sa sedištima.

Uz pistu i stadion, na samoj obali Palićkog jezera, je sagradio i svojevrsno olimpijsko selo u kome su takmičari iz drugih mesta imali privilegiju da se smeste, naravno o njegovom trošku. Bile su to kula Bagojvar i vila Lujza, koje i danas postoje.

Svoju ideju Lajoš Vermeš je uspeo da sprovede u život 26. avgusta 1880. godine i na tom prvom takmičenju uvrštene su samo tri sportske discipline (rvanje, skok u dalj i bacanje kugle), ali je kasnije njihov broj povećavan i u program su ubačeni gimnastika, plivanje, atletika, boks, rvanje, mačevanje, veslanje i biciklizam.

Palićke igre su tada zvane Palićka Olimpijada, a igrane su i leti i zimi i trajale su od 1880. do 1914. godine kada su zauvek prekinute zbog Prvog svetskog rata.

Ivan Sarić

_______

(1876-1966)

Ivan Sarić je bio sportista, atletičar, rvač i jedan od osnivača fudbalskog tima u Subotici, takođe je jedan od najvažnijih pionira avijacije u istočnoj Evropi. Poznati biciklista učestvovao je i pobedio na mnogim trkama kroz Evropu.

Diplomirao je na Privrednoj akademiji,a živeo je i radio kao knjigovođa u svom rodnom gradu, Subotici. Počeo je da se bavi biciklizmom 1891. godine i nedugo zatim postaje najbolji biciklista u Kraljevini Mađarskoj, kada zauzima drugo mesto na internacionalnoj trci u Pečuju 1891. godine.

Postao je šampion Kraljevine Mađarske 1897. i opet sledeće godine. 1899. godine pobedio je na trci u Beču i u Budimpešti. 1910. je postao šampion Srbije.

Tokom posete Parizu 1909. godine Sarić se upoznao sa nekim francuskim pionirima avijatike, uključujući i Luja Blerijoa, i video prve avione koji su ga fascinirali. Odmah nakon povrataka u Suboticu počeo je sa izgradnjom svog prvog aviona.

Početkom 1910.godine, njegov prvi jednokrlini avion nazvan Sarić 1 je bio završen. Tokom tog leta je eksperimentisao i vežbao sa novom mašinom, da bi se 16.10.1910. u prisustvu 7000 svojih sugrađana uspešno otisnuo u vazduh. 1911. godine je konstruisao Sarić 2, unapređen avion sa motorom sopstvene konstrukcije i veće snage.

Njegovi dalji pokušaji u letenju su zaustavljeni izbijanjem Prvog svetskog rata. Preminuo je u svom rodnom gradu Subotici. Aero klub iz Subotice je nazvan po Sariću, kao i sportski aeodrom na Bikovu u blizini Subotice. Replika njegovog aviona Sarić 1 je izložena u Muzeju vazduhoplovstva u Beogradu.

Blaško Rajić

_______

(1878-1951)

Blaško Rajić ostavio je svojim delovanjem i postignućima, kao sveštenik, javni i politički službenik, kao književnik i patriota, dubok trag u prošlosti Subotice i snažno obeležio čitavu jednu epohu.

On je rođen 1878. godine u Subotici. Nakon osnovne škole i gimnazije završio je bogosloviju u Kaloči. Bio je kapelan u Dušnoku, Santovu i Subotici, da bi od 1911. došao na mesto župnika crkve Sv. Roke u Subotici.

Postao je 1923. godine vikar bačke biskupije, 1925. – papin prelat a 1927. – apostolski protonotar. Angažovan je bio i na društveno političkom planu.

Odigrao je izuzetnu ulogu u prelomnim trenutcima odvajanja ovih krajeva od Monarhije i njihovom pripajanju Kraljevini Srbiji.

U čitavom međuratnom periodu važio je za jednog od glavnih i najuticajnijih prvaka kod bunjevačkog naroda. Za vreme rata biva interniran, a u prvim momentima uspostave novog sistema vlasti, 1944. godine, obavljao je visoke i odgovorne funkcije u organu lokalne vlasti.

Preminuo je 1951. godine u Subotici.

Aleksandar Lifka

_______

(1880-1952)

Aleksandar Lifka je bio poznati srednje-evropski sineasta češkog porekla, rođen u Brašovu u Austro-Ugarskoj, današnja Rumunija.

Nakon što je proveo svoje detinjstvo sa svojom porodicom u selu Žatec, u blizini Praga, seli se u Beč da pohađa srednju tehničku školu.

Nakon završetka školovanja, on putuje u Pariz, gde kupuje Pate kameru. 1900. godine snima posetu cara Franje Josifa i carice Elizabete u gradu Gedele u Mađarskoj.

Nakon smrti svog oca Lifka i njegov stariji brat Karl osnivaju putujući bioskop. Bioskop je imao profesionalnu opremu (Gomon, AEG, Kerting) i luksuznu unutrašnjost. Prva projekcija je održana u Trstu.

Tura se nastavila 1901. posetom Rijeci, Bjelovaru, Osijeku, Ljubljani i 1902. Beogradu, Zemunu, Novom Sadu i Subotici. Aleksandar snima dokumentarne filmove o političkim događajima, kao i o običnim ljudima gradova koje posećuje.

Aleksandar Lifka dolazi ponovo u Suboticu 1905. i 1910., renovira veliki hol mađarskog hotela u bioskop. Njegova žena, Bek Eržebet, mu je pomogla da pokrene bioskop. Tokom Prvog svetskog rata, Filmkrajgspers ga unajmljuje da napravi film o bitkama u Galiciji, gde je bio ranjen.

Vratio se u Suboticu nakon rata, koja je tada pripadala Kraljevini Jugoslaviji, i završava pravljenje filmova. Nakon Drugog svetskog rata, prihvata jugoslovensko državljanstvo.

Preminuo je 12.novembra 1952. godine u svom vinogradu. Sahranjen je u Subotici. Do danas je sačuvano samo dvadeset njegovih originalnih filmova.

Bela Lugoši

_______

(1882 – 1956)

Bela Lugoši bio je poznati mađarski pozorišni i filmski glumac, najpoznatiji po ulozi Grofa Drakule u Američkoj brodvejskoj istoimenoj predstavi iz 1927. godine i istoimenom filmu iz 1931. godine temeljenom na klasičnom vampirskom romanu Brama Stokera “Drakula”.

Lugoši je rođen u Lugošu u tadašnjoj Austro-Ugarskoj. Lugoši je u mladosti započeo glumačku karijeru na subotičkoj pozornici tumačeći Šekspirove likove.

Godine 1927, zahvaljujući galantnoj pojavi i egzotičnom mađarskom naglasku dobio je ulogu grofa Drakule na Brodveju. Ta uloga, koju će nešto kasnije ponoviti i na filmu, učinila ga je slavnim i učinila ga je jednom od ikona horor žanra 1930-ih. Međutim, ona mu je takođe ograničila karijeru, s obzirom da je od tada do kraja života primao isključivo ponude za uloge egzotičnih stranih negativaca.

Njegov posljednji visokobudžetni film bio je ‘Ebot i Kastelo upoznaju Frankenštajna’ iz 1948. godine.

1950-ih zaboravljenog Lugošija pronašao je filmaš Edvard D. Wood i dao mu je glavne uloge u nekoliko svojih filmova - ‘Glin ili Glenda’ i ‘Mlada od čudovišta’. Nedugo nakon snimanja filma Lugoši je nakratko završio u klinici za odvikavanje od morfijuma.

Po izlasku je počeo snimanje najpoznatijeg Woodovog filma ‘Plan 9 iz svemira’, ali je pre završetka doživeo srčani udar od kojeg je umro.

Deže Kostolanji

_______

(1885 - 1936)

Deže Kostolanji je poznati mađarski pesnik i pisac.

Kostolanji je rođen 1885. godine u Subotici, koja je tada bila deo Austro-Ugarske monarhije. Grad mu je poslužio kao model za fiktivni grad Šarseg u kojem je smeštena radnja njegovih romana Ševa kao i Zlatni zmaj.

Srednju školu je pohađao u Subotici, ali je zbog sukoba sa profesorom izbačen iz škole, te istu završava vanredno u Segedinu.

Kratko živi u Beču gde postaje novinar. Novinarstvom će se baviti do kraja života. Počev od druge decenije 20. veka piše romane, kratke priče i kratke proze, Ševa, Zlatni zmaj, Kornel Večernji i Slatka Ana.

1924. izdaje zbirku pesama Žalopojke tužnog čoveka, u kojem se vraća ranijim radovima. On takođe prevodi književna dela na mađarski kao što su: „Romeo i Julija“ i „Zimska bajka“ Vilijama Šekspira, „Alisa u zemlji čuda“ Luisa Kerola, „Most svetog kralja Luja“ Torntona Vajldera, memoare o Oskaru Vajldu...

1936. godine on umire od raka nepca.

Jovan Mikić - Spartak

_______

(1914 - 1944)

Jovan Mikić, poznat po nadimku Spartak bio je jugoslovenski reprezentativac i rekorder u atletici, poznat po tome što je po njemu ime dobio FK Spartak Subotica.

Jovan Mikić je rođen 13. maja 1914.godine u Opovu u Banatu. Nakon Prvog svetskog rata seli se sa porodicom za Suboticu.

U Subotici završava gimnaziju i fakultet. Godine 1939. primljen je za asistenta na ekonomskoj – komercijalnoj visokoj školi u Beogradu. Vrlo brzo konkuriše za mesto docenta, ali prekida ga Drugi svetski rat.

Kao veoma darovita ličnost, koja od detinjstva govori nekoliko jezika, piše pesme, a svoj natprosečni talenat ispoljava u sportu. Počevši od 1932. do 1939. godine bio je naš najuspešniji petobojac, skakač, bacač diska i kladiva.

Sportska karijera dovela je Jovana do vrha, stajao je u redu najboljih jugoslovenskih atletičara. Dva puta prvak Balkana, naš olimpijski reprezentativac pun snage i neiscrpne energije, stizao je svugde i uvek bio među čelnima.

Na dan oslobođenja njegove Subotice Jovan Mikić Spartak nas napušta. Rafalnom paljbom mađarski vojnik 10. oktobra na subotičkoj železničkoj stanici smrtno je ranio Mikića kada je bio samo korak od slobode.

Preminuo je 11. oktobra 1944. godine.

Tihomir Ognjanov

_______

(1927 — 2006)

Tihomir Ognjanov je bivši jugoslovenski fudbalski reprezentativac, rođen u Subotici.

Bio je jedan od članova legendarnog jugoslovenskog olimpijskog tima, istaknuto desno krilo, reprezentativac i trener.

Počeo je da igra 1939. u „petlićima“ subotičkog FK ŽAK-a. Nastavio je da igra u FK BAČKA sve do 1946. godine kad je prešao u FK SPARTAK. Igrao je 1947. godine 9 utakmica za beogradski FK PARTIZAN i postigao je 7 golova.

Zenit karijere dostigao je u beogradskoj Crvenoj zvezdi za koju je od 25. avgusta 1949. do 24. maja 1953. odigrao ukupno 181 utakmicu i postigao 73 gola i osvojio dve titule prvaka Jugoslavije i dva trofeja Kupa Jugoslavije.

Karijeru je završio u subotičkom Spartaku u kome je 5. marta 1961. odigrao poslednju utakmicu. U dresu Subotičana odigrao je 110 prvoligaških utakmica i postigao 71 gol.

Učestvovao je 1952. na olimpijskom turniru u Finskoj, na kome je Jugoslavija osvojila srebrnu medalju. Nalazio se među izabranicima na Svetskom prvenstvu 1954. u Švajcarskoj, ali nedovoljno oporavljen posle operacije prepona nije igrao.

Bavio se i trenerskim poslom. Radio je u OFK Subotica, u Spartaku, u Crvenki i na kraju u subotičkom Severu. Bio je i tehnički rukovodilac Spartaka i član predsedništva ovoga kluba.

Danilo Kiš

_______

(1935 - 1989)

Danilo Kiš je rođen u Subotici, Kraljevini Jugoslaviji, od oca Edvarda Kiša, mađarskog Jevrejina i železničkog inspektora i od majke Milice Dragićević, Crnogorke sa Cetinja.

Njegov otac je rođen u Austro-Ugarskoj pod prezimenom Kon, ali je kasnije to promenio u Kiš tokom mađarizacije, koja je bila rasprostranjena u to vreme. Za vreme Drugog svetskog rata njegov otac kao i drugi članovi porodice su ubijeni u nacističkim logorima.

Njega i njegovu sestru Danicu je majka tokom rata sklonila u Mađarsku. Studirao je književnost na Beogradskom univerzitetu, gde je kao prvi diplomirao na katedri za Opštu književnost.

Bio je istaknuti član magazina Vidici, gde je radio do 1960. godine. 1962. godine objavio je svoja prva dva romana, Mansarda i Psalm 44. Za svoj roman Peščanik 1973. dobija prestižnu NIN-ovu nagradu, koju će kasnije zbog političkih razloga vratiti.

Tokom narednih nekoliko godina Kiš dobija niz nacionalnih i međunarodnih priznanja za svoju prozu i poeziju. Većinu svog života je proveo u Beogradu, a poslednje decenije svog života na relaciji Pariz - Beograd. Dugi niz godina je u Francuskoj radio kao predavač.

Kiš je bio oženjen sa Mirjanom Miočinović od 1962. do 1981.godine, a nakon razvoda braka živeo je sa Paskal Delpeš sve do svoje smrti. Preminuo je u Parizu, gde se jedno vreme i lečio. Istoimeni film po njegovom romanu Peščanik, mađarskog autora Sabolča Tolnaija, je završen 2008.godine.

U maju 1989. godine zajedno sa svojim prijateljem, režiserom Aleksandrom Mandićem snima tv seriju od četiri epizode „Goli život“, o životu dve Jevrejke. Snimanje se odvijalo u Izraelu, a serija je prikazana nakon njegove smrti u proleće 1990.godine. To je bio ujedno i njegov poslednji rad.

Skupština Grada Subotice mu je 2019. godine posthumno dodelila zvanje Počasnog građanina našeg grada.

Zvonko Bogdan

_______

(1942)

Zvonko Bogdan rođen je 5. januara 1942. godine u Somboru, srpski je pevač narodne muzike.

Pored toga što je poznat kao pevač, on je takođe i kompozitor, slikar, pesnik i džokej. Prepoznatljiv je i po svojim učtivim i džentlmenskim manirima. Njegove pesme nose mirise ravnice, prošlih dana, boemskog života, Dunava. One pevaju o ljubavi, konjima koji slobodno jure, ženama.

Zvonko Bogdan se kao srednjoškolac zainteresovao i za nešto sasvim drugo – za glumu, pa je ubrzo i dobio probni aranžman u Somborskom pozorištu. Posle kratke pozorišne avanture, zbog koje je u 19. godini zauvek napustio rodni Sombor, odselio se u Beogradu. Tada započinje drugu karijeru, pevačku.

Zvonko Bogdan od 1980. godine živi u Subotici, u kući koju su sa suprugom kupili pri doseljenju iz Beograda. Zvonko Bogdan peva originalne i tradicionalne pesme, naročito one vezane za Bunjevce, uz pratnju tamburaškog orkestra.

Prvu autorsku pesmu „Svake noći tebi pevam“ snimio je 3. decembra 1968. godine. Jedna od pesama po kojoj je poznat, a koju je sam komponovao je "Ej, salaši na severu Bačke".

45 godina rada obeležio je koncertom u novembru 2013. godine u Sava centru.

Feliks Lajko

_______

(1974)

Feliks Lajko, rođen 17. decembra 1974.godine u Bačkoj Topoli, poznati je mađarski violinista, citeraš i kompozitor.

Svira mešavinu više muzičkih stilova: ciganske, narodne, klasične muzike, roka, bluza, džeza i improvizovanih melodija, uz korišćenje tradicionalnih gudačkih instumenta karakterističnih za Panonsku niziju.

Na koncertima, svira uglavnom violinu sam ili uz pratnju male grupe muzičara. Rođen je u Bačoj Topoli. Počeo je da svira citru od svoje desete godine. Njegov prvi kontakt sa violinom je bio kad je imao 12 godina.

Završio je šest godina muzičkog obrazovanja u roku od tri školske godine. Nakon toga je prekinuo svoje formalno obrazovanje i okrenuo se koncertnom sviranju. Sarađivao je sa velikim brojem poznatih umetnika i grupa.

Nastupao je zajedno sa svetski poznatim japanskim butu plesačem, Minom Tanakom i sa francuskim bendom Noar Dezir. Mnogo puta je nastupao sa rumunskim violinistom Aleksandrom Balaneskuom i sa trubačkim orkestrom Bobana Markovića. Komponovao je muziku za neke pozorišne predstave.

Između ostalog napisao je muziku za predstavu Državni neprijatelj u subotičkom pozorištu. Učestvovao je u mnogim fiktivnim filmovima i Mikloš Jančo je napravio kratak film o Lajku, pod nazivom „Sviraj, Felikse, sviraj!“.

2000. godine je napisao muziku za performans „Ka novoj Atlantidi“, koji je izveden na Venecijanskom Bijenalu. Lajko je komponovao muziku i za film Delta, Kornela Mundrucoa, u kojem je glumio glavnu ulogu. Film koji je osvojio malu nagradu u Kanu i koji je nominovan za Zlatnu palmu.

Đula Mešter

_______

(1972)

Đula Mešter je rođen 2.aprila 1972.godine u Subotici.

Srpski odbojkaš mađarskog porekla, koji je osvojio zlatnu medalju sa Jugoslovenskom odbojkaškom reprezentacijom na letnjim olimpijskim igrama 2000. godine visok je 2.03m i igra srednjeg blokera.

Takođe je učestvovao u letnjim olimpijskim igrama 2004. godine u Atini.

Od marta 2019. godine izabran je za potpredsednika Odbojkaškog saveza Srbije.

Davor Štefanek

_______

(1985)

Davor Štefanek srpski je rvač i reprezentativac u rvanju grčko-rimskim stilom. Svetski je šampion iz 2014. godine i najbolji sportista Srbije iste godine po izboru dnevnog lista Sport.

Bio je član rvačkog kluba „Spartak“ Subotica, potom član „Proletera“ iz Zrenjanina, a onda se vratio u RK "Spartak".

Učesnik je Olimpijskih igara u Atini, 2004. i Pekingu, 2008. godine, osvajač bronzane medalje na Svetskom prvenstvu u Las Vegasu 2015. godine i zlatne medalje na Olimpijskim igrama 2016. u Rio de Žaneiru.

Karijeru je počeo u rodnoj Subotici, a vrlo brzo su ga primetili stručnjaci. Borio se i za Partizan u Kupu evropskih šampiona, kada je osvojio najjače klupsko takmičenje na Starom kontinentu i proglašen za najboljeg takmičara. 2006. godine je proglašen za najboljeg rvača završnog turnira Kupa evropskih prvaka.

Proglašen je i za sportistu godine Grada Subotice u kategoriji seniora, 2008. godine, kada je osvojio bronzanu medalju na Evropskom prvenstvu.

Nikola Kalinić

_______

(1991)

Nikola Kalinić, košarkaš rođen je u Subotici 8.11.1991. godine.

Nikola potiče iz sportske porodice. Njegov otac Zoran je nekadašnji reprezentativac u stonom tenisu. Igra na poziciji krila, a trenutno nastupa za Fenerbahče. Standardni je član reprezentacije Srbije. Bio je deo najuspešnije generacije u istoriji Crvene zvezde koja je uspela da osvoji triplu krunu u sezoni 2014/15.

Kalinić je profesionalni debi imao u Spartaku iz rodne Subotice. U julu 2014. potpisao je trogodišnji ugovor sa Crvenom zvezdom.

Naročito se istakao u završnici sezone kada su na red došle odlučujuće utakmice. Pre svega u polufinalu ABA lige sa ekipom Partizana koja je odlučivala ne samo o finalisti već i o plasmanu u Evroligu.

Pored toga što se sa ekipom plasirao u TOP 16 fazu Evrolige, osvojena su sva domaća takmičenja: Kup Radivoja Koraća, Jadranska liga i Prvenstvo Srbije. Time je postao deo generacije Crvene zvezde koja je ostvarila najveće uspehe u istoriji crveno-belih.

Sa mlađim selekcijama državnog tima 2013. godine je osvojio srebro na Mediteranskim igrama i bronzu na Univerzijadi. Za seniorsku reprezentaciju Srbije debitovao je na Evropskom prvenstvu 2013. godine u Sloveniji. Naredne godine na Svetskom prvenstvu u Španiji bio je još zapaženiji.

Ušao je u prvu petorku, a naročito se istakao u utakmici osmine finala protiv Grčke kada je postigao 12 poena i imao dva spektakularna zakucavanja. Jedno od njih je izabrano za najbolje zakucavanje, kao i drugi najbolji potez čitavog prvenstva na kojem je reprezentacija Srbije osvojila srebrnu medalju.

GORE